Στην Κόρωνο, κάθε χρόνο τη Μεγάλη Πέμπτη οι εικόνες ταξιδεύουν από την Παναγία την Αργοκοιλιώτισσα στο όμορφο χωριό της Νάξου… Ένα θρησκευτικό έθιμο που τελείται για πάνω από 100 χρόνια
Τα τελευταία δύο χρόνια, λόγω της πανδημίας, το έθιμο δεν τηρήθηκε όπως προστάζει η παράδοση, όμως σήμερα οι εικόνες “ταξιδεύουν”…
Νέοι του χωριού βρίσκονται αυτή την ώρα στην Παναγία την Αργοκοιλιώτισσα ώστε να μεταφέρουν τις εικόνες συνοδευόμενοι από “βρακάδες” και άλλο κόσμο.
Ας κάνουμε όμως μια αναδρομή στο χρόνο, το δικό μας ταξίδι, γι αυτή την ξεχωριστή ημέρα για την ορεινή Νάξο…
*Της Μαρίας Καλτσά
Η μέρα αυτή όπως και η Μ. Παρασκευή προσδιορίζονται από ιδιαίτερη αγιότητα και ιερότητα καθώς το Θείο Δράμα κορυφώνεται με τη Σταύρωση, την Αποκαθήλωση και την Περιφορά του Επιταφίου. Η λαϊκή πίστη προσδίδει εξαιρετική δύναμη στις τελετουργίες των δύο αυτών ημερών και στα αντικείμενα που χρησιμοποιούνται (κεριά, λουλούδια, εικόνες κ.λπ.).
Το χριστιανικό Πάσχα χαρακτηρίζεται από ποικίλα έθιμα που παρουσιάζουν πολλά κοινά σημεία με αντίστοιχα αρχαιοελληνικά αλλά και άλλων λαών που τελούνται την Άνοιξη για να εξασφαλίσουν αποτελεσματική άνθιση της φύσης και γόνιμη καρποφορία.
Τα Αδώνια της αρχαίας Ελλάδας είχαν εθιμοτυπικό μέρος παρόμοιο με του δικού μας Πάσχα καθώς οι πρόγονοι μας κήδευαν το θεό Άδωνη (περίπου τέλη Μάρτη) θρηνώντας για το χαμό του και περιφέροντας το ξύλινο ομοίωμα-ξόανο του θεού, ο οποίος θαβόταν με τη συνοδεία πένθιμων ήχων από αυλό και την παρουσία μαυροφορεμένων γυναικών. Ο Άδωνις κάθε χρόνο ανασταινόταν συμβολίζοντας την ανάσταση της φύσης. Ανάλογη ήταν και η λιτανεία του αγάλματος του αναστηθέντος θεού Μαρδούκ στους αρχαίους Βαβυλώνιους. Η λαϊκή λατρεία ακολουθεί την αρχαία παράδοση ως προς την τελετουργία. Η πίστη του λαού μας στα Πάθη και στην Ανάσταση του Θεανθρώπου καθιστά τα έθιμα ανθεκτικά στο πέρασμα του χρόνου.
Οι εικόνες ξεκινούν το ταξίδι τους
Ας μελετήσουμε αντιπροσωπευτικά ένα έθιμο του νησιού μας που αποδεικνύει την αντοχή της παράδοσης. Θα ταξιδέψουμε ως την Κόρωνο, το όμορφο αυτό χωριό της ορεινής Νάξου, τη Μ. Πέμπτη. Η μέρα αυτή όπως και η Μ. Παρασκευή προσδιορίζονται από ιδιαίτερη αγιότητα και ιερότητα καθώς το Θείο Δράμα κορυφώνεται με τη Σταύρωση, την Αποκαθήλωση και την Περιφορά του Επιταφίου. Η λαϊκή πίστη προσδίδει εξαιρετική δύναμη στις τελετουργίες των δύο αυτών ημερών και στα αντικείμενα που χρησιμοποιούνται (κεριά, λουλούδια, εικόνες κ.λπ).
Ένα ιδιαίτερο έθιμο, μοναδικό στη Νάξο τελείται στην Κόρωνο Μ. Πέμπτη, όταν το πρωί σημαίνουν οι καμπάνες της κεντρικής εκκλησίας του χωριού, της Αγίας Μαρίνας για το κάλεσμα των πιστών. Μετά τη θεία λειτουργία οι Κορωνιδιάτες συγκεντρώνονται στο προαύλιο και ντυμένοι με παραδοσιακές φορεσιές πάνε με τα πόδια στην Παναγία Αργοκοιλιώτισσα, ιερό προσκύνημα που απαιτεί περίπου τέσσερις ώρες περπάτημα από και προς την Κόρωνο. Από κει, από την παλιά εκκλησία φέρνουν τις εικόνες του τέμπλου στο χωριό για να παραμείνουν ως τη Δευτέρα της Διακαινισήμου, οπότε τις επιστρέφουν.
Οι κάτοικοι του χωριού, μικροί και μεγάλοι αλλά και οι Κορωνιδιάτες της Χώρας συμμετέχουν με μεγάλη προθυμία στο «ταξίδι» αυτό των εικόνων.
Το έθιμο χρονολογείται πάνω από έναν αιώνα. Τα παλιά χρόνια ακολουθούσαν το μονοπάτι αλλά από τότε που έγινε ο ασφαλτοστρωμένος δρόμος ακολουθούν τον «αμαξωτό». Ξεκινούν όλοι μαζί από την Αγία Μαρίνα, φτάνουν στην παλιά εκκλησία στο Αργοκοίλι απ’ όπου παίρνουν τις εικόνες του τέμπλου και τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας. Τις μεταφέρουν με δέος και σεβασμό στην Κόρωνο. Ανάλογα με το βάρος και το μέγεθος των εικόνων συμμετέχουν ένας ή περισσότεροι άνθρωποι στη μεταφορά τους και τα μικρά παιδιά κουβαλούν τις πιο μικρές εικόνες.
Η υποδοχή των εικόνων
Προς το μεσημέρι της ίδιας ημέρας οι μεταφορείς των εικόνων μπαίνουν στο χωριό όπου τους γίνεται θερμή υποδοχή.
Οι καμπάνες έχουν ήδη χτυπήσει για να σημάνουν την άφιξή τους και ο κόσμος έχοντας κάνει τις σχετικές ετοιμασίες περιμένει στο δρόμο, στα σοκάκια του χωριού και στις πόρτες των σπιτιών. Οι ύμνοι, τα θυμιατά και το λιβάνισμα, τα κεράσματα στην είσοδο των σπιτιών όπου οι γυναίκες περιμένουν το πέρασμα των εικόνων, είναι απαραίτητα. Οι περιπατητές αφού περάσουν την «Ανεγυρίδα» (τοπωνύμιο σε ψηλή τοποθεσία του χωριού) κατευθύνονται προς την κεντρική πλατεία («Πλάτσα»).
Και στα δύο αυτά μέρη γίνεται δέηση από τον ιερέα. Οι κάτοικοι προσκυνούν τις εικόνες , οι οποίες στη συνέχεια τοποθετούνται έξω από την Αγία Μαρίνα, στον τοίχο του ναού, πάνω σε πεζούλια ώστε να τις βλέπουν οι πιστοί. Τα παλιότερα χρόνια έπαιρναν εικόνες από περισσότερες εκκλησίες, όπως τον Άγιο Νεκτάριο και τον Άγιο Ιωάννη, λίγο έξω από το χωριό.
Τα τελευταία χρόνια παίρνουν εικόνες από το Αργοκοίλι, την Αγία Βαρβάρα (στο δρόμο του Λυώνα) και τον Άγιο Νικόλαο (στην Ανεγυρίδα). Κάποιοι προπορεύονται της πομπής και αναλαμβάνουν το ρόλο να μεταβούν πρώτοι στην εκκλησία που θα επισκεφτούν οι πιστοί για να χτυπήσουν την καμπάνα μέχρι να φτάσουν και να πάρουν τις εικόνες.
Τα μνημονέματα
Αξιοσημείωτο από άποψη λαογραφικού ενδιαφέροντος είναι το έθιμο που οι ντόπιοι ονομάζουν «Μνημονέματα».
Οι γυναίκες του χωριού που υποδέχονται τις εικόνες στις πόρτες των σπιτιών έχουν έτοιμο χαρτάκι με τα ονόματα των νεκρών της οικογένειας καθώς και θυμιατά ώστε να γίνει μικρή δέηση για τις ψυχές τους από τον ιερέα που προπορεύεται των εικόνων.
Είναι κοινή λαϊκή πίστη ότι οι ψυχές των νεκρών τη Μ. Πέμπτη που πεθαίνει ο Χριστός λυτρώνονται και γι’ αυτό σε πολλά μέρη οι άνθρωποι επισκέπτονται τα νεκροταφεία και αφήνουν προσφορές και τροφές στα μνήματα. Την ίδια μέρα οι ιερείς κάνουν το συλλείτουργο με το απαραίτητο σιτάρι και ύψωμα και μνημονεύουν τις ψυχές.
Το κορωνιδιάτικο έθιμο των μνημονεμάτων ανήκει στην ευρύτερη κατηγορία των νεκρικών εθίμων και θυμίζει τα Ρουσάλια (νεκρικά έθιμα της Βόρειας Ελλάδας) που σχετίζονται με τα ρωμαϊκά Rosalia, κατά τα οποία στεφάνωναν με άνθη τους τάφους. Η μνημόνευση των νεκρών τη Μ. Πέμπτη αποτελεί πράξη εξευμενισμού του θανάτου και προετοιμάζει τους πιστούς για την Ανάσταση.
Ο εσπερινός της αγάπης
Οι εικόνες παραμένουν στο χωριό ως τη Νια Δευτέρα ώστε να λειτουργηθούν τη Μ. Παρασκευή και στην Ανάσταση.
Στον Εσπερινό της Αγάπης, όπως ονομάζεται η δεύτερη Ανάσταση την Κυριακή του Πάσχα, οι εικόνες λιτανεύονται όπως συμβαίνει και στα υπόλοιπα μέρη της χώρας με προπορευόμενη τη λαβαροειδή εικόνα της Ανάστασης. Ο Εσπερινός αυτός ανά την Ελλάδα αποτελεί μια ιδιαίτερα συγκινητική τελετουργία καθώς το Ευαγγέλιο της Αγάπης διαβάζεται συνήθως σε πολλές γλώσσες (σύμβολο της πασχαλινής ενότητας των εθνών) και οι πιστοί ανταλλάσσουν το περίφημο «φιλί της Αγάπης». Ίσως εδώ διασώζονται στοιχεία πολύ παλιών χριστιανικών εθίμων. Την ημέρα αυτή πραγματοποιούσαν τις «αδελφοποιϊες» (συμβολικός δεσμός μεταξύ ανθρώπων που επισφραγίζεται με ανταλλαγή αίματος, ύστερα από χάραγμα και άγγιγμα του δέρματος). Ακόμα και το κοινό τραπέζι μετά τον Εσπερινό της Αγάπης ανάγεται σε πολύ παλιούς χρόνους.
Το πρωί της Νιας Δευτέρας χτυπάει η καμπάνα για να προετοιμάσει τους πιστούς για την επιστροφή των εικόνων στο Αργοκοίλι. Οι Κορωνιδιάτες, αυτή τη φορά χωρίς τις παραδοσιακές στολές μεταφέρουν τις εικόνες από την Αγία Μαρίνα στη βάση τους μέσω του ίδιου δρόμου, πραγματοποιώντας τις απαραίτητες στάσεις στο χωριό και τις άλλες εκκλησίες που αναφέραμε. Τα ιερά αντικείμενα τοποθετούνται στο τέμπλο για να βρίσκονται εκεί την ημέρα που γιορτάζει η Παναγία, της Ζωοδόχου Πηγής.
Οι νέοι κρατούν ζωντανή τη θρησκευτική αυτή παράδοση
Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι οι Κορωνιδιάτες με το έθιμο αυτό που πραγματοποιείται κάθε χρόνο με ζήλο και μεράκι αποδεικνύουν ότι η θρησκευτική παράδοση αντιστέκεται στην ισοπέδωση της παγκοσμιοποίησης και φανερώνουν ότι οι νέοι της εποχής μας με την ενεργό τους συμμετοχή επιθυμούν με κάθε τρόπο να τη διατηρούν ζωντανή. Όσοι έχουν παρευρεθεί περιμένουν κάθε χρόνο με λαχτάρα την ιερή πομπή και την περιγράφουν με μεγάλη συγκίνηση.
Της Μαρία Καλτσά (Φιλόλογος – Κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος Λαογραφίας) | Άρθρο από το free press περιοδικό my naxos (τεύχος 12)
*Ευχαριστούμε την κ. Ματίνα Κουμερτά για τις πληροφορίες (πασίγνωστη ιδιοκτήτρια του εστιατορίου «Πλάτσα» στην Κόρωνο) και τον κ. Γιώργο Μανωλά για τις πληροφορίες.
Φωτογραφίες, βίντεο: naxostimes.grΚΟΡΩΝΟΣ, ΜΕΓΑΛΗ ΠΕΜΠΤΗ, ΕΙΚΟΝΕΣ, ΕΘΙΜΟ, ΝΑΞΟΣ
Βιβλιογραφία:
Δ. Λουκάτος, Πασχαλινά και της Άνοιξης, εκδ. Φιλιππότη, Αθήνα 1995.
Γ. Μέγας, Ελληνικές Γιορτές και Έθιμα της Λαϊκής Λατρείας, εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα 1992.
Μ. Μηλίγκου-Μαρκαντώνη, Λαογραφικά του Απριλίου, Ερετρικοί Παλμοί, αρ. φύλλου 11, 4/93, σελ.5.
