Έναν κόσμο μυστηριακό, άγνωστο και – πολλές φορές – απόμακρο, που η «καρδιά» της ύπαρξης του χτυπά στα έγκατα της Ναξιακής γης, επιχειρεί να αποκρυπτογραφήσει το ντοκιμαντέρ του Στέλιου Ευσταθόπουλου και της Susanne Bausinger με τίτλο “Emery Tales” (ιστορίες του σμυριγλιού).
Αυτό που το φθινόπωρο του 2013 ξεκίνησε ως ένα «μικρό» ντοκιμαντέρ για την εξόρυξη της σμύριδας (η οποία, ίσως, δεν θα συνεχιζόταν για πολύ ακόμα), εξελίχθηκε στη «μεγάλη» αφήγηση 66 λεπτών της μοναδικής ιστορίας των κατοίκων έξι ορεινών χωριών στην ενδοχώρα της Νάξου που, από τα χρόνια της οθωμανικής αυτοκρατορίας, κατέχουν το προνόμιο να εξορύσσουν την – κάποτε περιζήτητη – μαύρη πέτρα (σμυρίγλι) που κρύβεται στο βουνό Αμμόμαξη. Τις δεκαετίες 1920-1940 το σμυρίγλι έφερνε στο Ελληνικό κράτος το 75{ebf2de1fdbfefdec110a02f4c927aa7ce558be84e5a322e6c41137cb467b3c6d} των εσόδων από εξαγωγές.
Μετά την άνθηση, όμως, ήρθε και η παρακμή όπου ο πόλεμος, η κατοχή και οι θάνατοι από πείνα ερήμωσαν τα χωριά της Ορεινής Νάξου. Σήμερα τα σμυριδοχώρια, όπως και η υπόλοιπη Ελλάδα, παλεύουν για να επιβιώσουν. 400 άνδρες από τα έξι χωριά έχουν ακόμη το δικαίωμα εργασίας, χωρίς να γνωρίζουν τι τους επιφυλάσσει το αβέβαιο αύριο. Οι νέοι φεύγουν. Αυτοί που μένουν πίσω, αναρωτιούνται για πόσο ακόμη θα διατηρηθεί η εξόρυξη, αφού «χωρίς τη σμύριδα, θα ερημώσουν εντελώς τα χωριά». Ποια θα είναι η τύχη των χωριών; Και φυσικά ποια θα είναι η δική τους τύχη;
«Η αθέατη πλευρά της Νάξου»
Το www.naxostimes.gr συνομίλησε με έναν από τους δύο δημιουργούς του ντοκιμαντέρ, τον Στέλιο Ευσταθόπουλο, ο οποίος μαζί με την – σχεδόν 25 χρόνια – συνεργάτιδα του Susanne Bausinger αποφάσισαν να κάνουν γνωστή στο ευρύ κοινό την «αθέατη πλευρά της Νάξου».
Το προαίσθημα που είχαν ότι εκεί, στην ορεινή Νάξο, υπάρχει μια ενδιαφέρουσα ιστορία που περιμένει κάποιος να την αφηγηθεί, βγήκε αληθινό. Ο Στέλιος και η Susanne ταξίδεψαν τέσσερις φορές μέσα στον χειμώνα του 2015 για να συγκεντρώσουν το – πραγματικά εκπληκτικό – υλικό τους, με τη βοήθεια του Μανώλη Μανωλά, έχοντας να αντιμετωπίσουν τόσο το… τέρας της ελληνικής γραφειοκρατίας (σ.σ. χρειαζόταν ειδική άδεια για να μπει το συνεργείο στα ορυχεία και ήταν η πρώτη φορά που δόθηκε τέτοια άδεια), όσο και τη μεγάλη επιφυλακτικότητα κάποιων από τους εργάτες, που φοβόντουσαν ότι το ντοκιμαντέρ ίσως συνέβαλε στην παύση της εξόρυξης.
Επιφυλακτικότητα που οι δημιουργοί του ντοκιμαντέρ κατανοούσαν απόλυτα, όσο περισσότερο έρχονταν σε επαφή με τους ανθρώπους στα σμυριδοχώρια, κατανοητή αφού η σμύριδα είναι απόλυτα συνυφασμένη με τον τρόπο ζωής τους.
«Μικρογραφία της Ελλάδας»
Πώς αξιολόγησε ο Στέλιος Ευσταθόπουλος την εμπειρία του στην ορεινή Νάξο; Σύμφωνα με τα όσα είπε στο www.naxostimes.gr, η περιοχή αποτελεί μια «μικρογραφία της Ελλάδας, με τα προβλήματα που κουβαλάει χρόνια τώρα. Ένας καθρέφτης όπου αντανακλάται η νοοτροπία και ο τρόπος ζωής στην Ελλάδα».
«Οι άνθρωποι βιώνουν πολύ δύσκολα την ιστορία εκεί. Λίγο-πολύ, αφέθηκαν στην τύχη τους. Οι νέοι φεύγουν, τα χωριά ερημώνουν» είπε χαρακτηριστικά, για να προσθέσει ωστόσο ότι – κατά την άποψη του – η κατάσταση που έχει διαμορφωθεί, δεν είναι αποτέλεσμα μόνο της οικονομικής κρίσης των τελευταίων χρόνων.
Αντίθετα, εκτίμησε ότι είναι και θέμα “timing”, όπως θα λέγαμε και στα… ελληνικά: «Το ερώτημα, του τι θα μπορούσε να γίνει σήμερα και κατά πόσο θα μπορούσε να αξιοποιηθεί αυτό το σπάνιο ορυκτό, μένει μετέωρο. Σημασία δεν έχει πολλές φορές αν κρατάς στα χέρια σου κάτι σημαντικό, όσο σε ποιες συνθήκες βρίσκεσαι κρατώντας το. Αν το περιβάλλον και ο τρόπος που έχουμε συνηθίσει να ζούμε, μπορεί να αναδείξει αξίες και ένα δημιουργικό τρόπο σκέψης. Η δυσκολία σε αυτή τη μικρή κοινωνία της Νάξου είναι να βρεθεί ένας κοινός δρόμος, από τους ανθρώπους που ζουν εκεί και αγωνίζονται για την επιβίωση τους. Αν βρεθεί αυτός ο δρόμος μπορεί να οδηγήσει και στην αξιοποίηση αυτού του θησαυρού, που τα άγονα βουνά τους προσφέρουν».
Από τη Νάξο… στο 17ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης
Βασικό «συστατικό» του ντοκιμαντέρ είναι το ανθρώπινο στοιχείο. Οι δημιουργοί του δεν ήθελαν να πάρουν θέση, αλλά ούτε και να δημιουργήσουν ένα καθαρά εμπορεύσιμο προϊόν, γι’ αυτό και άφησαν την κάμερα να παρακολουθήσει, να καταγράψει και να εστιάσει, κυρίως, στο συναίσθημα.
Το, μόλις, τριμελές συνεργείο (ο Στέλιος ως κάμεραμαν, η Susanne ως δημοσιογράφος – ερευνήτρια και ο Αντρέας ως ηχολήπτης), έχοντας ως κεντρική βάση την Κόρωνο και τους ανθρώπους της, έκαναν επίσης λήψεις στην Απείρανθο, στο Σκαδό, στη Μουτσούνα, στον Λιώνα και στην Παναγιά Αργοκοιλιώτισσα. Το μοντάζ έγινε σε στούντιο της Αθήνας.
Πώς κατέληξαν, όμως, στην απόφαση να συμμετέχει το “Emery Tales” στο 17ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (στην κατηγορία «Μικρές Αφηγήσεις»);
«Αγαπήσαμε αυτό το ντοκιμαντέρ, όπως αγαπήσαμε και τους ανθρώπους του νησιού. Προσπαθήσαμε – δεν ξέρω αν το καταφέραμε – να συμπαρασταθούμε κατά κάποιο τρόπο στους κατοίκους των ορεινών χωριών της Νάξου, να βγάλουμε το πρόβλημα τους και τον τρόπο ζωής τους προς τα έξω. Είπαμε ότι θα κάνουμε κάτι που θα αρέσει σε εμάς κι έτσι αποφασίσαμε να το πάμε στο φεστιβάλ, ούτως ώστε να αποκτήσει μια δημοσιότητα. Όταν βρίσκεις κάτι ωραίο, θέλεις να το δείξεις στους φίλους σου και τους γνωστούς σου. Με αυτή την επιθυμία πήγαμε» εξήγησε ο κ. Ευσταθόπουλος.
Ας σημειωθεί ότι στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης 2015, είχαν υποβάλει αίτηση για προβολή περίπου 2.000 ντοκιμαντέρ, εκ των οποίων εγκρίθηκαν τα 63. Το “Emery Tales” ήταν ένα από αυτά, γεγονός που αποδεικνύει το πόσο καλή δουλειά έκαναν οι δημιουργοί του.
Ταξίδι στον κόσμο και πάλι πίσω
Μετά την προβολή του (στις 20 Μαρτίου 2015) στο 17ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, το ντοκιμαντέρ του Στέλιου και της Susanne «άνοιξε τα φτερά του» και σε διεθνή φεστιβάλ. Για τον λόγο αυτό, αποφάσισαν να βρουν έναν καλό τίτλο στα αγγλικά, από το να προτιμήσουν έναν ελληνικό τίτλο που δεν θα μπορούσε να μεταφραστεί εξίσου καλά στα αγγλικά.
https://www.youtube.com/watch?v=XLLmFp_BeWI&t=260s
Who is who
Στέλιος Ευσταθόπουλος:
Γεννήθηκε το 1956 στην Κω. Το 1979 άρχισε να ασχολείται με τη φωτογραφία, με πολλές από τις φωτογραφίες του να βρίσκονται σε ιδιωτικές συλλογές, καθώς και στο Μουσείο Φωτογραφίας της Θεσσαλονίκης. Εργάζεται ως freelance κάμεραμαν για το πρώτο κανάλι της δημόσιας γερμανικής τηλεόρασης (ARD), παράγοντας πολλά ντοκιμαντέρ και αφιερώματα.
Susanne Bausinger:
Γεννήθηκε το 1953 στη Γερμανία. Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες και Ευρωπαϊκή Εθνολογία. Συμμετείχε σε πολλές έρευνες ως επιστημονικός συνεργάτης. Από το 1997 εργάζεται ως παραγωγός για το πρώτο κανάλι της δημόσιας γερμανικής τηλεόρασης (ARD).
